Zadane w tytule pytanie coraz częściej nurtuje przedsiębiorców, również w branży outdoorowej. Skupiając się najpierw na pierwszej jego części, postaram się przybliżyć w tym artykule pojęcie Gospodarki 0 Obiegu Zamkniętym (GOZ) i jej szerszy kontekst. Wyjaśnię też kilka związanych z nią pojęć, które warto zapamiętać.

w GOZ dąży się do tego, aby surowce, materiały i produkty pozostawały w obiegu przez jak najdłuższy czas (fot. Ray Bilcliff / pexels.com)

Gospodarka okrężna a liniowa

W przeciwieństwie do gospodarki liniowej, w której wydobywa się zasoby w celu wytworzenia produktów, stających się następnie odpadami i wyrzucanych, w GOZ dąży się do tego, aby surowce, materiały i produkty pozostawały w obiegu przez jak najdłuższy czas. Według definicji Ellen MacArthur Foundation: „Gospodarka o obiegu zamkniętym to system, w którym materiały nigdy nie stają się odpadami, a przyroda jest poddawana regeneracji. W gospodarce o obiegu zamkniętym produkty i materiały są utrzymywane w obiegu poprzez takie procesy, jak konserwacja, ponowne użycie, renowacja, regeneracja, recykling i kompostowanie”.

W praktyce idealne zamknięcie obiegu nie jest możliwe, ponieważ zawsze w procesach przetwarzania mają miejsce pewne straty energii czy surowców. Jednak w GOZ, zgodnie z jej założeniami dąży się do tego, aby te straty były jak najmniejsze.

Zasoby i odpady

Założenia GOZ – inaczej zwanej gospodarką okrężną – należy rozpatrywać w szerokim kontekście, za podstawy przyjmując dane dotyczące zużycia materiałów i ilości wytwarzanych odpadów. Zgodnie z informacjami z 2021 roku pochodzącymi z Parlamentu Europejskiego skutki wydobycia i przetwarzania zasobów są przyczyną połowy całkowitej emisji gazów cieplarnianych oraz w ponad 90% utraty różnorodności biologicznej i niedoboru wody na świecie. Co więcej, szacuje się, że globalne zużycie materiałów podwoi się w ciągu kolejnych 40 lat. Jednocześnie do 2050 roku ilość wytwarzanych co roku odpadów ma wzrosnąć o 70%.

W takim kontekście, przyjmując, że ilość światowych zasobów możliwych do pozyskania jest ograniczona, założenia GOZ wydają się naturalnym kierunkiem działania. W praktyce jednak pojawia się wiele pytań o to, jak budować tego typu gospodarkę, aby mogła być opłacalna, szczególnie na początkowym etapie, a także jak pozostawać konkurencyjnym wobec gospodarek czy podmiotów, które nie będą wdrażać założeń GOZ.

Gospodarka liniowa a okrężna (ryc. GOZ – naturalny wymiar biznesu)

Krytyka GOZ

Krytycy gospodarki okrężnej zwracają m.in. uwagę na to, że pomijane są przez nią aspekty społeczne, a także na problem nadmiernej konsumpcji oraz produkcji przerastającej realne zapotrzebowanie. Rzeczywiście, GOZ skupia się na tematach zużycia zasobów i generowania odpadów – nie stanowi natomiast odpowiedzi na wszystkie problemy zdiagnozowane w założeniach zrównoważonego rozwoju.
GOZ a zrównoważony rozwój

Przyglądając się siedemnastu SDG (Sustainable Development Goals), dostrzeżemy wśród tych celów m.in. numer 12: „Zapewnić wzorce zrównoważonej konsumpcji i produkcji” – i właśnie częściową odpowiedzią na ten cel ma być gospodarka okrężna. Pośrednio związana jest ona z innymi celami, które dotyczą ochrony środowiska naturalnego. Jednocześnie warto pamiętać, że w zbiorze SDG znajdują się też wyzwania społeczne, dotyczące kwestii równego dostępu do światowych dóbr, jednak tych kwestii GOZ rzeczywiście bezpośrednio nie dotyka.

Raportowanie ESG

Założenia SDG w praktyce przekładają się w krajach Unii Europejskiej na raportowanie ESG, do czego będzie zobowiązana coraz większa liczba przedsiębiorstw. Część raportów dotyczy właśnie danych z zakresu wdrażania założeń GOZ. Skrót ESG (ang. Environmental, Social Resposibility, Corporate Governance) oznacza trzy obszary raportowania niefinansowego: środowiskowy, odpowiedzialności społecznej i ładu korporacyjnego, do którego to raportowania zobowiązuje dyrektywa CSRD (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive). W 2024 roku dotyczy ona wyłącznie podmiotów objętych wcześniejszą dyrektywą NFRD (ang. Non-Financial Reporting Directive), czyli spółek i grup kapitałowych, które zatrudniają ponad 500 pracowników, a ich suma bilansowa przekracza 20 mln € i/lub roczne przychody wynoszą powyżej 40 mln €. Za rok 2025 raport ESG złożyć będą musiały również podmioty, które spełnią co najmniej dwa z następujących kryteriów: przychody ze sprzedaży 80 mln €, suma aktywów 40 mln €, liczba zatrudnionych 250 osób (średnioroczne zatrudnienie na umowach o pracę). Do raportowania za rok 2026 zostaną zobowiązane również te spośród małych i średnich przedsiębiorstw będących jednostkami zainteresowania publicznego (jako notowane na giełdzie), które przekraczają dwa z trzech kryteriów: suma bilansowa 450 tys. €, przychody netto ze sprzedaży 900 tys. €, średnia liczba zatrudnionych w roku obrotowym: 10. W dalszej kolejności raportowanie obejmie również wybrane podmioty spoza UE posiadające w Polsce jednostkę zależną lub oddział.

Warto jednak pamiętać, że pośrednio raportowanie ESG dotyczyć może większości podmiotów na rynku, które chcą pozostać konkurencyjne. Przedsiębiorcy zobowiązani przez CSRD będą potrzebować danych od swoich dostawców np. w zakresie źródeł i zużycia energii, stosowanych materiałów, praktyk produkcyjnych itp., aby uzupełnić rzetelnie swoje raporty w zakresie łańcucha dostaw. Wybór dostawcy może więc być podyktowany tym, czy takie dane są dostępne, czy dostawca nimi dysponuje i jest w stanie je przekazać.

Wykorzystanie zasobów i gospodarka o obiegu zamkniętym stanowią część wymagań raportowania dotyczących środowiska (E ze skrótu ESG).

Ślad środowiskowy produktu

Przykładem metody, która służy pozyskaniu danych związanych ze środowiskiem do raportowania ESG, jest PEF (ang. Product Environmental Footprint), czyli sposób obliczania śladu środowiskowego produktu. Jest on znormalizowany i pozwala określić ten rodzaj wpływu na podstawie 16 wskaźników środowiskowych, takich jak emisja dwutlenku węgla, zużycie wody, ekotoksyczność wód czy użytkowanie gruntów. Dzięki tej metodzie można porównywać wyniki uzyskane dla różnych produktów przy ich wdrażaniu czy sprzedaży lub różnych wersji tego samego produktu na etapie ich projektowania. PEF jest bardziej szczegółową wersją dla LCA (ang. Life Cycle Assesment), czyli środowiskowej oceny cyklu życia produktu. Zarówno w przypadku stosowania PEF, jak i LCA analizuje się cały cykl życia produktu – od pozyskania surowców, przez produkcję, transportowanie, sprzedaż i użycie, aż po utylizację odpadów. Każdy z tych etapów ma wpływ na środowisko, a celem jest wymierne określenie go.
Stosowanie LCA i PEF, a zwłaszcza tego drugiego wskaźnika ma szczególne znaczenie w dwóch kontekstach – dla producentów, pod kątem wdrożenia DPP, czyli cyfrowego paszportu produktu, a dla działów R&D, to znaczy rozwoju i projektowania produktu, pod kątem opracowywania rozwiązań w taki sposób, aby wprowadzane później do produkcji odzież, sprzęt orazy inne przedmioty uzyskiwały jak najlepsze środowiskowo wyniki. Dane Parlamentu Europejskiego określają, że etap projektowania dóbr materialnych może determinować ich wpływ na środowisko nawet w 80%. To zdecydowany argument za tym, aby wdrażając założenia GOZ w firmie i stosując narzędzia PEF i LCA, od samego początku uwzględnić ich powiązanie z działem rozwoju produktu.

Rozwój produktu a GOZ (ryc. GOZ – naturalny wymiar biznesu)

Cyfrowy paszport produktu

Dobrym przykładem marki, która świetnie zrozumiała tę zależność, jest Lagoped. Od samego początku jej tworzenia właściciele założyli, że kolekcja ma składać się z odzieży górskiej, powstającej bez eksploatacji natury. Już po dwóch latach istnienia, po wdrożeniu pierwszych produktów, Lagoped została doceniona – nagrodzono ją ISPO Award Gold Winner w 2019 roku i French Outdoor Award w roku 2020. Aktualnie przy zakupach odzieży Lagoped można poznać rezultaty, jakie udało się osiągnąć przy każdym produkcie w zakresie PEF. Zgodnie z tą metodą oceny produkt może osiągnąć wynik od A do E, gdzie A jest najbardziej przyjazną środowisku notą, a E oznacza produkty najbardziej szkodliwe. Taki sposób komunikowania tego aspektu na stronie internetowej, opakowaniu, metce produktu wyróżnia obecnie marki na rynku, podkreślając ich ekologiczny charakter.

Zgodnie z planami Komisji Europejskiej, taki cyfrowy paszport produktu (DPP) ma być niebawem obowiązkowy. Na początek drugiego kwartału 2025 zaplanowano opublikowanie roboczej wersji planu wdrożenia zobowiązań w zakresie DPP. Branża tekstylna jest jedną ze wskazanych do priorytetowego objęcia tymi przepisami.

Digital Product Passport (ryc. Daleko Studio)

Strategia biznesowa a GOZ

W przypadku Lagoped łatwo dostrzec, że założenia GOZ zostały już wplecione w strategię firmy na obszarach biznesowym, wzorniczym oraz marki. Uwzględnienie założeń GOZ na wczesnym etapie pozwala na ich skuteczne i oparte na realiach wdrożenie. Jedynie integrując cele firmy w zakresie gospodarki okrężnej z rzeczywistymi możliwościami i ograniczeniami przedsiębiorstwa, sytuacją rynkową oraz prawdziwymi, zdiagnozowanymi potrzebami grupy docelowej, można liczyć na opłacalne i bezpieczne wprowadzanie zmian dotyczących GOZ w przedsiębiorstwie.

Materiał kompozytowy Lastreco – Kompozyty Trade (fot. Lastreco)

Na poziomie strategicznym warto rozpocząć od analizy i wytypować potencjalne obszary, na których działania ekologiczne będą wpływać pozytywnie na kwestie ekonomiczne. Choć wyzwania GOZ kojarzą się przedsiębiorcom z kosztami i inwestycjami, warto pamiętać o jednej spośród zasad 6R – reduce, czyli ogranicz. Analizy ilości odpadów produkcyjnych, zużywanego materiału, stosowanych gramatur, transportu, zużywanej energii, wody itd. mogą doprowadzić do wniosków, że istnieje pole do redukcji, a jednocześnie do oszczędności. Przemyślane wykroje odzieży, objętości sprzętów, sposoby montażu i demontażu produktów, stosowane technologie kroju, szycia i wszelkie inne to tylko niektóre z możliwości pomocnych w generowaniu oszczędności środowiskowych i finansowych, szczególnie w dłuższej perspektywie.

Odpady kompozytowe (fot. Kompozyty Trade)

Pracując nad strategią firmy uwzględniającą GOZ, można opierać się na wielu różnych modelach. Ciekawe rezultaty daje praca wedle kilku – tych tradycyjnych, jak BMC (ang. Business Model Canvas), w połączeniu z przeznaczonymi stricte do pracy nad wdrożeniem strategicznym GOZ, jak np. model kołowy. Chciałabym zwrócić uwagę na to, że wynikiem dobrze przeprowadzonej pracy strategicznej może stać się wytyczenie różnorodnych celów, odpowiednio do sytuacji firmy. Może to być wskazanie celów w zakresie eko-projektowania czy oszczędności materiałowej, ale również określenie nowych, kluczowych dla GOZ partnerstw, a nawet zaangażowanie firmy w opracowanie nowych materiałów. Przykładem tego ostatniego jest polska firma Kompozyty Trade, która od kilku lat opracowuje nowe materiały i produkty z wykorzystaniem rozdrobnionych w kruszarce odpadów i zużytych produktów kompozytowych. Aktualnie technologia jest dopracowywana, a pierwszymi wdrożonymi produktami będą elementy architektoniczne – donice wielkogabarytowe.

Czy GOZ może się opłacać?

Wróćmy do drugiej części otwierającego artykuł pytania – czy GOZ może się opłacać? W sposób ogólny odpowiedziałabym: tak; natomiast szczególnie istotne jest to, w jaki sposób działać, aby opłacał się on konkretnemu przedsiębiorcy. Precyzyjną odpowiedź na to pytanie umożliwia zastosowanie odpowiednich metod i narzędzi analitycznych już na poziomie strategii, a następnie w każdym z obszarów działalności firmy. Wnioski z takich analiz pomagają wybrać kierunek wdrożenia GOZ w jak najbardziej opłacalny sposób.

Dorota Kabała

***

Dorota Kabała (fot. Marek Swoboda Fotografia)

Dorota Kabała

Projektantka, wykładowczyni, ekspertka GOZ. Laureatka Nagrody MKiDN Design 2021.
Więcej informacji: we-design.studio, daleko.studio.

***

Słowniczek przydatnych pojęć związanych z GOZ:

Gospodarka liniowa
Czasami nazywana gospodarką „weź, wyprodukuj, wyrzuć” – system, w którym wydobywa się zasoby w celu wytworzenia produktów, ostatecznie (po zużyciu) stających się odpadami i wyrzucanych. Produkty i materiały na ogół nie są wykorzystywane w pełni w gospodarce liniowej i jak sama nazwa wskazuje, zawsze poruszają się w jednym kierunku – od surowca do odpadu(1).

Gospodarka O Obiegu Zamkniętym (GOZ) / Gospodarka Okrężna lub Cyrkularna – Circular Economy (CE)
Gospodarka o obiegu zamkniętym to system, w którym materiały nigdy nie stają się odpadami, a przyroda jest poddawana regeneracji. W gospodarce o obiegu zamkniętym produkty i materiały są utrzymywane w obiegu poprzez takie procesy, jak konserwacja, ponowne użycie, renowacja, regeneracja, recykling i kompostowanie(2).

SDG (ang. Sustainable Development Goals)
17 celów zrównoważonego rozwoju zdefiniowanych przez ONZ na lata 2015–2030.

ESG (ang. Environmental, Social Resposibility, Corporate Governance)
Raportowanie obejmujące trzy obszary raportowania: środowisko, odpowiedzialność społeczną, ład korporacyjny. Do raportowania ESG zobowiązuje dyrektywa CSRD, która dotyczyć będzie w kolejnych latach coraz większej liczby przedsiębiorców – bezpośrednio i pośrednio.

CSRD (ang. Corporate Sustainability Reporting Directive)
Dyrektywa dotycząca sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (raportowania ESG).

PEF (ang. Product Environmental Footprint)
Metoda określania śladu środowiskowego produktu.

LCA (ang. Life Cycle Assesment)
Środowiskowa ocena cyklu życia produktu.

DPP (ang. Digital Product Passport)
Cyfrowy paszport produktu.

Zasady 6R
Zasady stosowane w celu dążenia do realizacji założeń GOZ: refuse – odmów, reduce – ogranicz, reuse – użyj ponownie, recycle – przetwarzaj, renew/repair/recover – odnów/ napraw/ przywróć jakość, rethink – przemyśl co możesz zrobić lepiej.

1) Wg Ellen MacArthur Foundation.
2) Wg Ellen MacArthur Foundation.