W miarę tego jak rosną ogólnoświatowe problemy wynikające ze zmian klimatycznych i kurczących się zasobów naturalnych, potrzeba stosowania zrównoważonych praktyk w różnych sektorach staje się coraz bardziej oczywista. Jest to szczególnie ważne w przypadku branży outdoorowej, która z jednej strony może rozwijać się tylko w zdrowym i czystym środowisku, ale z drugiej strony wymaga produktów, w przypadku których czynienie zadość potrzebie wydajności, trwałości i komfortu oznacza często pójście na kompromis z postulatem zrównoważonego rozwoju.
Założenia gospodarki cyrkularnej (ryc. Circulix)
Circular Design w projektowaniu nowych produktów
Stąd coraz większą popularność wśród marek, projektantów produktów, producentów i klientów zyskuje obiecujące podejście zwane circular design (koncepcja, która promuje efektywność wykorzystania zasobów, redukcję odpadów i regenerację systemów naturalnych), które jest w stanie łagodzić przedstawione wyżej wyzwanie.
W istocie projektowanie cyrkularne oznacza odejście od tradycyjnego, liniowego modelu „bierz–zrób–odrzuć” na rzecz bardziej zrównoważonego modelu „redukcja–użycie–recykling”, który prezentuje jedną z kluczowych koncepcji gospodarki cyrkularnej. W branży sportów na wolnym powietrzu zaczyna on już być stosowany w projektowaniu zrównoważonych: odzieży, sprzętu i akcesoriów. Jedną z pionierskich firm zajmujących się projektowaniem w obiegu zamkniętym w naszej branży jest prawdopodobnie Patagonia. Dla osiągnięcia jak najdłuższego czasu użytkowania i jak największej trwałości swoich produktów firma ta zastosowała tak zwane podejście 4 R – reduce, repair, reuse, recycle (redukcja, naprawa, ponowne użycie, recykling), oferując usługi naprawcze, promując rynek wtórny (second hand) i wykorzystując materiały nadające się do recyklingu. Również firmy takie jak Houdini, Grupa Oberalp ze wszystkimi swoimi markami lub Bergans wdrażają zasady cyrkularności w swoich modelach biznesowych i przyszłych procesach rozwoju produktów. Aby przedstawić swoje wysiłki na rzecz cyrkularności marki te zazwyczaj dostarczają informacji na temat śladu węglowego swoich wyrobów, uwzględniając wszystkie etapy cyklu ich życia oraz zwiększając tym samym swą ekologiczną przejrzystość i zachęcając konsumentów do pogłębiania świadomości w zakresie wyboru i sposobu użytkowania produktu.
Jednak rzeczywiste uwzględnianie obiegu zamkniętego w opracowywaniu koncepcji zrównoważonych produktów zaczyna się od zastosowania wskaźników cyrkularności już na wczesnych etapach procesu projektowania. Takie wskaźniki mogą obejmować wpływy i wypływy materiałów cyrkularnych – mam tu na myśli wskaźnik cyrkularności materiałów (Material Circularity Index – MCI), a nawet bardziej holistyczne rozwiązania, które uwzględniają wszystkie fazy cyklu życia produktu, takie jak Circulytics Fundacji Ellen MacArthur lub wskaźnik stosowany przez niemiecką firmę Circulix. Zastosowanie tych wskaźników pozwala ocenić, na ile produkt jest cyrkularny, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak jego trwałość, możliwość recyklingu oraz udział materiałów pochodzących z recyklingu lub odnawialnych, wykorzystanych jeszcze przed jego wyprodukowaniem. Zapewniają one konkretny sposób oceny produktu z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju – a co za tym idzie, warunkują decyzje dotyczące doboru materiałów i procesów produkcyjnych już na etapie projektowania.
Wybór materiałów i wskaźniki cyrkularne
Podczas dyskusji na temat projektowania oraz produkcji wyrobów o wysokim stopniu złożoności i wysokich wymaganiach w zakresie wydajności, takich jak produkty służące do uprawiania sportów outdoorowych, wybór materiałów należy do kwestii najważniejszych. Dotyczy to zwłaszcza opracowywania produktów, które muszą nie tylko odznaczać się wytrzymałością, ale także płynnie wpasować się w całkowicie zamknięty obieg zasobów. Wybór materiału wpływa bezpośrednio na różne aspekty produktu, począwszy od jego trwałości i funkcjonalności, a skończywszy na potencjale zgodności z modelem gospodarki cyrkularnej.
Materiały używane w sektorze outdoorowym muszą sprostać wymogom stawianym przez najtrudniejsze warunki i środowiska użytkowania: od wspinaczki wysokogórskiej po nurkowanie głębinowe. Ponadto materiały te muszą być teraz wybierane z myślą o ich żywotności, co obejmuje łatwość ich demontażu, możliwość recyklingu lub potencjalnego ponownego użytku. Na przykład produkty monomateriałowe – wykonane z jednego rodzaju materiału – są generalnie łatwiejsze do recyklingu niż ich wielomateriałowe odpowiedniki.
Interesujące zmiany w zakresie doboru zachodzą również w przypadku materiałów pochodzenia biologicznego. Pozyskiwane z zasobów odnawialnych, takich jak rośliny czy substancje biodegradowalne, materiały te mogą zmniejszyć zależność od paliw kopalnych, potencjalnie obniżając ogólny ich wpływ na środowisko. Wciąż jednak istnieją duże wyzwania związane z gwarancją, że te materiały pochodzenia biologicznego będą odznaczać się taką samą trwałością i wydajnością jak ich syntetyczne odpowiedniki. Dzięki postępom w dziedzinie materiałoznawstwa możliwe jest dziś również korzystanie z innowacyjnych opcji materiałów biotworzywowych, które są nie tylko wytrzymałe i długotrwałe, ale także nadają się do recyklingu lub kompostowania. Oferują one taką samą wytrzymałość i trwałość jak konwencjonalne tworzywa sztuczne, a po zakończeniu okresu użytkowania można je kompostować, co redukuje ilość odpadów.
Zasady Ekoprojektowania (ryc. Circulix)
Modele biznesowe oparte na cyrkularności produktów
Chociaż gdy patrzy się wyłącznie z perspektywy zrównoważonego rozwoju materiałów, wydaje się, że wiele spośród koncepcji projektowania cyrkularnego da się już zrealizować, to przejście na model biznesowy oparty na cyrkularności często wymaga jeszcze uporania się z finansowymi konsekwencjami takiego kroku. Obecnie początkowe koszty związane z zastosowaniem zrównoważonych materiałów i praktyk w większości przypadków wymagają inwestycji wstępnych, co potrafi działać zniechęcająco, nawet jeśli cyrkularny model biznesowy wydaje się opłacalny w dłuższej perspektywie. Udowodnienie opłacalności i znalezienie właściwego modelu wymaga od firm wykorzystania konkretnych wskaźników cyrkularności, które pomogą im w śledzeniu postępów i identyfikowaniu obszarów wymagających poprawy. Wskaźniki takie jak możliwość recyklingu materiałów, żywotność produktu oraz procentowa zawartość materiałów pochodzących z recyklingu lub odnawialnych, dostarczają kluczowych informacji o wpływie produktu na środowisko, a także okazują się nieocenione przy podejmowaniu decyzji projektowych i identyfikowaniu kierunków poprawy cyrkularności. Śledząc owe wskaźniki, firmy mogą sprawić, że ich produkty nie tylko spełnią wymogi dotyczące wydajności, ale także wniosą pozytywny wkład w rozwój zamkniętego obiegu zasobów, co otworzy przed nimi nowe możliwości biznesowe oparte na cyrkularności. Wykorzystanie materiałów pochodzących z recyklingu lub odnawialnych może na przykład zmniejszyć zależność od niestabilnych rynków surowców, prowadząc z czasem do poważnych oszczędności w zakresie kosztów. Produkty zaprojektowane z myślą o trwałości i żywotności mogą sprzyjać budowaniu lojalności wobec marki i wzrostowi zaufania klientów, potencjalnie zwiększając wartość tych produktów w całym okresie użytkowania.
W związku z tym nawet gdy przejście na model cyrkularny wymaga zainwestowania w nowe technologie i infrastrukturę konieczną do recyklingu czy kompostowania materiałów, a także w badania i rozwój innowacyjnych rozwiązań materiałowych, koszty te powinny być postrzegane jako inwestycja w przyszły zrównoważony rozwój firmy, ponieważ modele gospodarki cyrkularnej z pewnością otwierają dostęp do nowych źródeł dochodów. Przedsiębiorstwa mogą oferować usługi naprawcze, promując długi okres użytkowania produktów, przy jednoczesnym uzyskiwaniu dodatkowego dochodu z tego tytułu. Mogą również ułatwiać odsprzedaż używanych produktów, korzystając z rosnącego rynku second hand.
Większość przeszkód na drodze do przejścia na model cyrkularny ma swoje źródła w naszym obecnym systemie gospodarczym. Ten system cechuje tendencja do faworyzowania natychmiastowego zysku, często przy lekceważeniu konsekwencji dla przyrody. Producentom sprzętu outdoorowego – który jest najbliższy czytelnikom – często na przykład bardziej opłaca się korzystanie z nowych surowców niż przejście na recykling, a także projektowanie wyrobów o ograniczonej żywotności zamiast rzeczy trwałych i łatwych do naprawy. Jest to spowodowane głównie tym, że koszty środowiskowe związane z eksploatacją, odpadami i zanieczyszczeniem nie są uwzględniane w wynikach finansowych. Zmiana tego nastawienia jest możliwa poprzez strategiczne zmiany w polityce. Wdrożenie zachęt do stosowania praktyk przyjaznych dla środowiska lub bardziej rygorystycznych regulacji dotyczących gospodarowania odpadami może pomóc przechylić szalę na korzyść bardziej zrównoważonych modeli biznesowych preferujących obiegi zamknięte. Zwykłe ulgi podatkowe dla firm produkujących sprzęt outdoorowy i wykorzystujących materiały pochodzące z recyklingu czy kary albo dodatkowe opłaty dla tych, którzy wytwarzają nadmierną ilość odpadów, sprzyjałyby na pewno uczynieniu praktyk cyrkularnych bardziej atrakcyjnymi ekonomicznie. Na froncie projektowania i rozwoju produktów, zwłaszcza w sektorze outdoorowym, oczekuje się, że Strategia Zrównoważonego Rozwoju Produktów Unii Europejskiej okaże się przełomowa. Dyrektywa Ecodesign, która ma zostać wprowadzona w 2025 roku, prawdopodobnie przyspieszy przejście na model cyrkularny.
Podsumowując: podczas gdy droga w kierunku gospodarki cyrkularnej w branży outdoorowej może być pełna przeszkód, strategiczne zmiany w polityce w połączeniu z innowacyjnym, zrównoważonym projektowaniem produktów potrafią utorować ścieżkę do bardziej zrównoważonej przyszłości. Wybór materiałów będzie nadal zdecydowanie odgrywał kluczową rolę w projektowaniu trwałych artykułów sportowych, które są zgodne z zamkniętym cyklem zasobów, a wskaźniki dotyczące obiegu zamkniętego zaoferują jeszcze więcej bezcennych informacji na temat poprawy efektywności środowiskowej tych produktów.
Dr Mateusz Wielopolski
Artykuł ukazał się 4outdoor Biznes Magazyn nr 64, czerwiec 2023
***
Dr Mateusz Wielopolski (fot. Circulix)
Dr. Mateusz Wielopolski jest jednym z założycieli start-upu Circulix, który został uruchomiony w lipcu 2022 roku. Mateusz uzyskał doktorat z fizykochemii w obszarze polimerowych oraz tytuł MBA w zarządzaniu sportem. Jego pasja do opracowywania zrównoważonych koncepcji materiałowych zaowocowała międzynarodowymi projektami badawczymi. Zyskał także szerokie doświadczenie w doradztwie innowacyjnym firmom, wprowadzając cyrkularne podejście do projektowania produktów. Jako członek DIN oraz aktywny uczestnik prac nad standardami cyrkularności na poziomie UE, ma on wpływ na przyszłość gospodarki o obiegu zamkniętym. Mateusz nie tylko dzieli się swoją wiedzą jako wykładowca na Uniwersytecie w Bayreuth i Uniwersytecie w Ferrarze, ale również jako jeden z głównych twórców Circulix, której celem jest rozwijanie wskaźników kluczowych efektywności dla zrównoważonego biznesu i praktyczne wdrażanie holistycznych strategii produktowych.
Więcej: www.circulix.tech/
KOMENTARZE